Meer begrip voor de vis

De grootste problemen bij visserij en kweekvis is dat er te grote aantallen vissen worden gevangen en dat 'humane' dodingsmethoden vaak niet worden toegepast. Snelle dodingsmethoden zijn voor een aantal vissoorten wel bekend en ontwikkeld, maar in de praktijk, zeker aan boord van schepen, worden ze niet of nauwelijks toegepast. Bij kweekzalm, kweekforel, kweekpaling, meerval en karper worden die methoden vaak wel toegepast. Bij vissen zoals schol en tong is dat zeker niet het geval. Ze worden meestal levend gevild. Andere vissoorten worden bijvoorbeeld levend op ijs gelegd, ingevroren, in zout- of ammoniakbaden gelegd of vergast met koolstofdioxide, waardoor ze langzaam op een gruwelijke manier sterven. Esere Animali bracht bijvoorbeeld in beeld hoe zwaardvissen worden gevangen en gedood (let op: schokkende beelden). Al met al gaat het niet om een paar vissen, maar om gigantische aantallen. Zo worden er alleen al in Nederland ieder jaar zo'n 4 miljard vissen gevangen voor consumptie en worden er zo'n 5 tot 17 miljoen kweekvissen gekweekt.

• Natuurlijk gedrag - We weten niet of nauwelijks hoe we vissen kunnen opkweken op zo’n manier dat de dieren zo goed mogelijk hun natuurlijk gedrag kunnen uiten. En als we dat al weten is dit niet wettelijk vastgelegd in richtlijnen voor houderijsystemen. Hierdoor worden dieren onder veel te hoge dichtheden gehouden. Daardoor ontstaan er allerlei problemen, zoals te hoge uitscheiding van afvalstoffen door de vissen zelf in het milieu en ziektes onder de vissen.
• Kooiverrijkingsystemen - Als we kijken naar vissen die in kooien leven, is er nog veel te weinig onderzocht naar wat de vissen nodig hebben. Denk aan schuil- en speelmogelijkheden. Van kooiverrijking is dan ook helemaal geen sprake.
• Verzamelen eieren - Het verkrijgen en op laten groeien van jonge dieren is vaak een proces waarbij veel leed gepaard gaat. Zo is het verzamelen van eieren bij zalmen en forellen een intensief proces waarbij de eitjes en sperma uit de levende dieren gewreven wordt. Dit is zeer stressvol voor de dieren.
• Palingstand slecht Voor andere soorten geldt dat de paring en het verkrijgen van jonge dieren in kwekerijen niet lukt. Dat alleen al is een teken dat die soorten niet geschikt zijn om in kweekbassins te houden. Een voorbeeld is de paling. Om toch dieren te kunnen opkweken voor consumptie, haalt men voor de kwekerijen nog steeds jonge glasaaltjes uit het wild (voor de Europese kusten), om ze vervolgens op te laten groeien in kwekerijen. Het gaat met de wilde paling daarom helemaal niet goed. De aantallen die in het wild te vinden zijn, zijn nog maar een fractie van wat het in de jaren ’80 was (5-10%). Dit komt deels doordat paling door barrières in rivieren niet meer kan migreren en door vervuiling. Maar deels ook door overbevissing. Het opvissen van glasaaltjes uit zee om ze vervolgens in bassins op te kweken voor consumptie is dan ook verre van duurzaam te noemen.
• Verplaatsen vis - Het transport van kraamkamers naar opgroeibassins en naar de slacht is vaak een stressvolle gebeurtenis omdat dieren ruw opgevist en verplaatst worden. Dit kan echt anders.
• Besmette vis - Grote aantallen dieren sterven door ziektes en omdat ze beschadigd raken tijdens stormen op zee (zalmen worden in kweekbassins in zee gehouden). Een voorbeeld: van de Schotse kweekzalm zijn in 3 maanden tijd (2018) naar schatting tussen de 707.000 en 3 miljoen vissen gestorven in de kweekbassins. Doodsoorzaken zijn virusinfecties, bacteriële infecties en fysieke beschadigingen door storm. Dat dit een veelvoorkomend probleem is en niet enkel op een aantal slecht gemanagede kwekerijen voorkomt, bleek wel uit het feit dat de gezondheidsinspectie in 7 van de 15 bezochte kwekerijen dode, zwakke of vissen met abonormaal gedrag aantrof. Naast virussen en bacteriële infecties is zeeluis een groot probleem in de zalmkwekerijen. Zeeluis vreet de zalmen aan en zorgt voor grote verwondingen. In de Schotse studie werden op 39 locaties (31%) vissen aangetroffen met een onacceptabele hoge dichtheid aan zeeluis. De zeeluis probeert men op allerlei manieren te bestrijden, zo passen ze bijvoorbeeld een warmtebehandeling toe, wat uitermate onprettig is voor zalmen die niet van warm water houden.
• Snelle groei - Het is misschien vergelijkbaar met het fokken van honden met bepaalde raskenmerken waardoor ze fysieke problemen krijgen: het zo snel mogelijk willen laten groeien van vissen, gaat ten koste van bijvoorbeeld een goed hart, goed gehoor of een goede ruggengraat.
• Andere dieren - Bij het kweken van bijvoorbeeld zalm, zijn ook andere dieren de dupe. Er worden zeehonden voor afgeschoten, zeezoogdieren worden weggejaagd uit hun eigen leefgebied, visjes die worden ingezet tegen zeeluis gaan snel dood door de slechte omstandigheden waarin ze leven. Ontsnappende visjes besmetten vaak wilde vissen met zeeluis en andere ziektes, waardoor die vervolgens ook sterven. Het komt voor dat ontsnapte vissen ook paren met wilde vissen wat problemen veroorzaakt in het voortbestaan van die vissoort (zoals zalm). Ten slotte hebben ook krabben en kreeften te lijden onder de chemicaliën die ingezet worden voor kweekvissen. Als je dit allemaal zou willen oplossen met antibiotica voor de kweekvissen, is het nadeel weer dat het slecht is voor het milieu en voor de wilde dieren die rondom zo'n kweekbassin leven.
• Criteria zoals ASC en Global G.A.P. - Vis gekweekt onder keurmerken zoals ASC (consumentenlogo) en Global G.A.P. hebben nu nog geen criteria die specifiek gericht zijn op vissenwelzijn. Het zijn criteria die vooral de milieu-impact verkleinen en de gezondheid van het dier proberen te verbeteren. Zij dragen dus indirect wel bij aan het verminderen van dierenleed, maar zijn nog niet afdoende om het welzijn van kweekvissen te borgen. Zo zijn er geen harde verplichting om dichtheden laag te houden en de dieren humaan te doden. Het begrip duurzaam zoals de Dierenbescherming dat hanteert, waarbij het welzijn van dieren is gegarandeerd, is niet toe te passen op de bestaande criteria.

Er is weinig bekend over de effecten van de verschillende vangstmethoden op het welzijn van vissen. Daardoor spreken keurmerken niet of nauwelijks uit welke vangstmethode de voorkeur heeft. De Dierenbescherming vindt het daarom ook ontzettend belangrijk dat er onderzoek wordt gedaan naar het welzijn van vissen bij verschillende vangmethoden, zodat alleen die methodes worden gebruikt die 'humaan' zijn. Een aantal aspecten bij het vangen waar wij ons zorgen over maken zijn:

• Verdrukking - Bij de vangst op o.a. haring, makreel en horsmakreel is er sprake van enorme grote vangsten. De dieren komen hierbij in de verdrukking en regelmatig komt het voor dat de dieren gedurende de trek (net uit in zee) al sterven in het net. Op zich bespaart ze dit ellende aan boord, maar het is natuurlijk verontrustend dat de vangstmethode zo’n grote impact heeft dat vissen tijdens de vangst al sterven.
• Gewond en beschadigd - In de plat- en zeevisserij komen vissen, zoals schol, tong en kabeljauw levend aan boord. De meeste vissen zijn dan al gewond en beschadigd, door het materiaal dat vissers gebruiken, de vangstduur, de hoeveelheid vis in één keer, de vaarsnelheid, de snelheid waarmee het net wordt opgehaald, de diepte waarop er wordt gevist (de blaas van veel vissoorten kan grote diepte niet aan), de hoeveelheid stenen en ander materiaal dat ook in het net meekomt en de manier waarop de vissen aan boord worden gebacht (via pompen aan boord gezogen of door het ophalen van het net). En dan hebben we het nog niet gehad over hoe de vissen worden gehanteerd als ze eenmaal aan boord zijn. Worden ze wel nat in een bassin gehouden of droog aangeland en direct bewerkt?
• Overbevissing en uitsterven - Voor een groot deel van de vissoorten die in blik worden aangeboden, denk aan sardientjes, ansjovis en tonijn, geldt dat deze niet gecertificeerd zijn. Er is dus geen controle op de aantallen die worden opgevist en het risico op overbevissing, waardoor het uitsterven van deze soorten op de loer ligt. Het is bekend dat zeker 1/3e van de wildgevangen vis wordt overbevist en dat deze soorten met uitsterven bedreigd gaan worden.
• 'Dolfijnvriendelijk' - De term 'dolfijnvriendelijk' op tonijn in blik zegt niets over het welzijn van de gevangen vissen en garandeert niet dat overbevissing niet plaatsvindt.
• Keurmerken en vissenwelzijn - De keurmerken zoals MSC & Friends of the Sea houden geen rekening met vissenwelzijn. Hierdoor zijn er geen restricties in de vangstmethoden en ook geen regels rondom het 'humaan' doden van dieren. Wel houden zij rekening met het voorkomen van overbevissing en vinden zij het belangrijk dat er zo min mogelijk bijvangsten plaatsvinden van vissen die niet voor consumptie geschikt zijn (omdat wij ze niet eten of omdat de aantallen het niet toelaten om ze te eten – de soorten zijn bedreigd in hun voortbestaan). Hoewel er voor diverse wildgevangen vissoorten (schol, kabeljauw) producten op de markt ontwikkeld zijn en worden die voor een snelle en humane dood aan boord van schepen kan zorgen, hebben de keurmerken hiervoor nog geen eisen opgenomen in hun criteria.
• Rondzwervend vismateriaal - Het vismateriaal komt regelmatig in zee terecht, waardoor veel zee(zoog)dieren in de problemen komen en sterven.
• Vis gezond? - Men beweert dat vis gezond is, maar houd er rekening mee dat zeker 16% giftige PCB’s en dioxines bevatten. Zeker in vissen die hoger in de voedselketen zitten, zoals tonijn, stapelen giftige stoffen op. Wil je gezonde oliën binnenkrijgen? Dan kan je beter gebruik maken van zeewier, die bevatten deze net zo goed en leveren geen leed op.